آنالیز پیامدهای کرونا بر آموزش عالی ایران، کوشش کارگروه تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی برای فراوری دانش مواجهه با کرونا - وبلاگ علیکایی

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات تحصیل در کانادا هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای تحصیلی کانادا، با دریافت مشاوره رایگان از مجربترین تیم مهاجرتی کانادا، بهترین مسیر را به سوی مدارو، کالج ها و دانشگاه های کانادا انتخاب کنید.

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری خبرنگاران، ویروس کرونا خیلی سریع کشورهای مختلف جهان را به تسخیر خود درآورد و همه گیری ویروس کرونا پدیده ای نوین در عرصه جهانی است که می تواند پیامدهای زیادی در تدبیر امور در سطوح کلان، میانه و خرد داشته باشد.

در سطح کلان این پدیده بر نظام جهانی، کنش و واکنش های دولت ها در عرصه سیاست خارجی در سطوح جهانی، بین المللی و منطقه ای تأثیرگذار خواهد بود.

در سطح میانه این پدیده بدون شک نحوه حکمرانی دولت-ملت ها را در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر عرصه ها را متأثر خواهد ساخت. در سطح خرد نیز پدیده های این گونه، نوع نگاه فرد را به جامعه، حکومت و جهان تحت تأثیر قرار خواهد داد.

دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک دانشگاه اجتماعی و حل مسئله که توان عملیاتی خود را در راه اندازی طرح پایش و تدوین نظام موضوعات در قالب بیش از 18 برنامه علمی برای مأموریت محور کردن سرانجام نامه و رساله ها جلوه گر کرد، این بار با واکنش به موقع به اثرات این معضل گریبان گیر جامعه جهانی از نظاره گری بدر آمد و از این فرصت برای ایجاد فرآیند گذار و انتقال به دانشگاه جوابگو و زنده استفاده کرد.

بدیهی است که باید با جریان سازی، گفتمان سازی و شبکه سازی، ایجاد اکوسیستم و زیست بوم دانشگاه، مقدمات رفتارسازی دانشگاه حل مسئله را فراهم کنیم.

دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این پاندمی که آثار و تبعات منحصربه فردی را جلوه گر شد با اتکا به توانایی ویژه خود در یکپارچگی توان بیش از 20 هزار هیئت علمی با استفاده از روش مصاحبههای علمی و سپس با تعمیق بخشی آن به فراوری دانش مواجهه با چالش های حاصل از این معضل جهانی و استخراج روش های کاربست این دانش و آنالیز حکمرانی در جهان پساکرونا به ارائه راه چاره های مناسب و بومی پرداخت.

در این راستا با فاطمه حمیدی فر، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و مدیر دفتر مطالعات، برنامه ریزی و تعالی برنامه درسی مرکز مطالعات، برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی به مصاحبه نشسته ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

خبرنگاران: درباره آموزش مجازی دانشگاه ها در ایام کرونا شرح بفرمایید.

حمیدی فر: طوفانی که از کرونا برآمده است، به زودی ان شاءالله خواهد گذشت اما تصمیم هایی که الآن گرفته می گردد می تواند راستا زندگی ما را در آینده تغییر دهد و باید توجه داشته باشیم که پیامدهای کرونا به زودی از بین نمی رود. تصمیمات نه تنها مستقیم سلامت را تحت تأثیر قرار خواهد داد بلکه اقتصاد، سیاست، فرهنگ و به تبع آن آموزش را نیز تحت تأثیر خود قرار می دهد.

به نظر می رسد که دو مسئله احتیاجمند بحث و مصاحبه است، یکی اینکه چگونه بر این چالش ها غلبه پیدا می کنیم و دوم اینکه بعد از گذراندن این چالش ها در چه جامعه ای و با چه ویژگی هایی زندگی خواهیم کرد.

راستاهایی که بیشتر دانشگاه ها در پیش گرفته اند، زنده نگه داشتن آموزش و جریان یادگیری به وسیله آموزش مجازی است و در کشور ایران که نظام آموزش و پژوهشی رشد بسیار کندی دارد و بیشتر بر آموزش های نظری راسخ بوده است، شاید آموزش مجازی مؤثرتر واقع گردد.

این یک درس دردناک از تکامل را یادآوری می نماید که همواره زیرساخت های خوب، به معنی انطباق بهتر با تغییرات نیست؛ با توجه به اینکه زیرساخت نه چندان پیشرفته ما در آموزش عالی، امروز شرایط بهتری برای انطباق با سیستم مجازی از خود نشان می دهد، اما زیرساخت های توسعه یافته تر، اکنون با مسائل بیشتری برای انطباق با آموزش مجازی روبه رو هستند.

بنابراین آینده نگری مناسب فقط نگاه به آینده بر اساس آرمان های عالی نیست، بلکه به معنی شیوه های انطباق با تحولاتی است که ممکن است پیش بیایند و آن هم نه در زمان بحران، بلکه پیش از آن و در زمان سرخوشی بوده و کرونا بر سطوح مختلف آموزش به صورت یکسان اثر ننموده است.

دروس دوره های کاردانی و کارشناسی را می توان به یاری روش های آموزش مجازی برگزار کرد اما در دوره های تحصیلات تکمیلی رابطه استاد و دانشجو بسیار اهمیت دارد و در این دوره ها باید تحقیقات صورت بگیرد.

در ایام کرونایی فعالیت های آزمایشگاهی و کارهای میدانی تقریباً غیرفعال می شوند و واقع گرایی پرسشنامه ها ممکن است کاهش یابد، چراکه دیگر مصاحبه ای رودررو صورت نمی گیرد و همه مصاحبه ها به وسیله فضای مجازی انجام می گردد.

خبرنگاران: تعاملات رودررو در دانشگاه ها در دوران کرونا دچار آسیب شد. این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟

حمیدی فر: آنچه که ویروس کرونا بر آموزش عالی آشکار کرد، اهمیت تعاملات رودررو است. محیط اجتماعی سرشار از ارتباط کلامی و غیرکلامی است که هر دو به یک اندازه در برقراری یک رابطه پیروز نقش دارند.

این روش ارتباطی به وسیله تکامل در انسان به تعادل رسیده است و اگر قرار گردد که دوره های قرنطینه به عنوان شکل جدیدی از رفتار اجتماعی انسان ایجاد گردد، باید در راستا تکامل انسان و جوامع انسانی نیز تغییرات جدیدی صورت بگیرد و ممکن است این امر به زمانی طولانی برای انطباق احتیاج داشته باشد.

تا به امروز توانسته ایم که روش مجازی را در کنار شیوه حضوری در آموزش ابداع کنیم و این موضوع را مدیون رشد فناوری های جدید هستیم.

با این حال نمی دانیم که واقعاً در آینده چه روش های جدیدی ممکن است به عنوان تعاملات اجتماعی و شیوه های آموزشی و تحقیقاتی ابداع شوند. ولی مسلم است که کرونا درسی عظیم برای همه جوامع خواهد بود.

خبرنگاران: آموزش عالی در دوران کرونا باید چه کار مهمی انجام دهد؟

حمیدی فر: دانشگاه ها عادت دارند خود را به عنوان بخش رهبری نماینده اندیشه در جوامع تلقی نمایند ولی امروز خود در بحرانی به دام افتاده اند که منتظر هستند تا دیگران راه تازه ای برای آن ها ایجاد نمایند.

خبرنگارانن باید تابع دستورالعمل های بهداشتی و ممنوعیت های اعمال شده دولتی باشند و نقش رهبری نماینده دانشگاه ها دچار آسیب شده است و آن ها هنوز در شوک تغییرات ناگهانی هستند.

باید کرونا را به عنوان پدیده ای عالم گیر ولی گذرا در نظر گرفت. به زودی جهان به تعادل جدیدی دست می یابد و دانشگاه ها که در کوتاه مدت سیستم های آموزش مجازی را توسعه داده اند و از سر ناچاری است باید به فکر آموزش های موازی دیگر باشند.

ماهیت این آموزش های موازی برای هیچکس آشکار نیست و باید دانشگاه ها به این موضوع به شکلی جدی بپردازند و راه های دیگری بیابند. بنابراین گسترش راهکارهای مجازی فعلاً بهترین گزینه است ولی باید کارهای جدی و موازی با آن برای انطباق هرچه بهتر دانشجویان و اساتید با این روش آموزشی فراهم و مشوق هایی در نظر گرفته گردد.

از راهکارهای تشویقی اعم از تغییر در ضرایب بخش های مختلف هر درس، ایجاد بسترهای اینترنت رایگان یا خیلی ارزان قیمت برای استفاده نمایندگان از این سیستم، اعطای وام های کم بهره و طولانی مدت برای خرید تجهیزات سخت افزاری لازم، ایجاد محیط های ایزوله برای تصویربرداری از تدریس های اساتید، جلسات دفاع از رساله و سرانجام نامه ها، افزایش ورودی مجلات علمی برای انتشار مقالات دانشجویان و اساتید، تجدید نظر در مدت زمان تحصیل و تعداد واحدهای الزامی می توان در راستای گسترش آموزش های مجازی استفاده کرد.

با توجه به اینکه روش های تدریس و آموزش متفاوت شده اند، دانشجویان باید شیوه های یادگیری خود را تغییر دهند و برای ایجاد این تفهیم، زمینه های لازم نرم افزاری و سخت افزاری فراهم گردد.

همچنین باید برای اساتید تسهیلاتی جهت ارتقای آن ها ایجاد کنیم؛ ارتقای رتبه برای اساتید یکی از مهم ترین اهداف علمی محسوب می گردد، اساتید براساس قوانین و بخشنامه ها در مقابل چارچوب های ارتقای رتبه حساسیت به خرج می دهند، بنابراین با ایجاد مشوق هایی هیجان انگیز می توان رغبت به ایجاد تغییر و تمایل به انطباق با شرایط تازه را در افراد به وجود آورد.

در میان مدت باید دانشگاه ها، بازنگری اساسی در نظام آموزش عالی کشور داشته باشند. قدم اول این است که تفکرات متعصبانه را دور بریزند که دانش و تعصب دو روی مختلف و متضاد هم هستند.

در ایران با تعصب های بی پایه ای در زمینه آموزش عالی روبه رو هستیم که زمان بسیاری از مدت تغییر آن ها گذشته است ولی جریان های محکمی سر رشته های آن ها را در دست دارند و اجازه ایجاد تغییرات مختلف را نمی دهند. جریان علم به ارتقای اساتید و دریافت مدرک و فارغ التحصیل شدن در دانشجویان مبدل شده است.

کوشش کارگروه تخصصی پویش کرونا در عرصه آموزش عالی برای فراوری دانش مواجهه با کرونا

خبرنگاران: برای فراوری دانش مواجهه با کرونا چه اقداماتی انجام داده اید؟

حمیدی فر: در این راستا با توجه به شرایط خاص ناشی از کرونا در کشور و لزوم تعامل و هم اندیشی اساتید در راستای شیوه نامه فراوری دانش مواجهه با چالش های حاصل از این معضل جهانی و استخراج روش های کاربست این دانش و آنالیز حکمرانی در جهان پساکرونا، کارگروه تخصصی پویش کرونا در عرصه آموزش عالی تشکیل شد.

موضوع این کارگروه تخصصی، آنالیز پیامدهای کرونا بر جمهوری اسلامی ایران در عرصه آموزش عالی بوده که چالش­ ها و راهکارهای ممکن در آموزش عالی مورد آنالیز قرار گرفته است.

این چالش ها را می توان در 6 محور اساسی طبقه بندی کرد. محور اول، دانشجویی بوده که شامل سلامتی و بهداشت، تغییر سیستم آموزشی و نمره دهی، جذب دانشجو، دانشجویان بین المللی حمایت اقتصادی و نقل و انتقال دانشجو و... است؛ محور دوم فرآیند آموزش و پژوهش بوده که شامل مهارت آموزی اساتید، کیفیت آموزش برنامه ریزی آموزشی و درسی، فناوری آموزشی، تغییر خط مشی های تحقیق، انجام تحقیقات منطقه ای در مورد تأثیرات ویروس کرونا، طراحی دوره های آموزش برخط و... است.

اساتید و کارکنان محور سوم است که شامل سلامتی و بهداشت، تدوین خط مشی های محیط کاری، دورکاری، هنجارهای جدید محیط کار، تغییر تعریف ارتباطات کارکنان در محیط کار و... می گردد. همچنین مدیریتی و سازمانی محور چهارم است که شامل مدیریت بروز علائم بیماری، دورکاری، مدیریت دسترسی به کسب و کارهای دانشگاهی به وسیله فعال سازی زنجیره تأمین می گردد.

محور پنجم، اقتصادی و حقوقی بوده که شامل برنامه ریزی سناریویی چند لایه، مدیریت پول و... است. همچنین محور ششم، ارتباطات بین المللی دانشگاه است که با بازوی دولتی، قدرت های محلی مثل نمایندگان و سایر دانشگاه های همجوار از نظر هماهنگی عملکرد در مبارزه با ویروس کروناست.

با توجه به شرایط موجود به نظر می رسد در جامعه جهانی، دانشگاه های نسل چهارم جای خود را به دانشگاه نسل های بعدی خواهند داد که نمی دانیم آن ها چیست، ولی تغییرات در آن ها بسیار سریع تر از تصور ما صورت خواهد گرفت.

در واقع ویروس کرونا این درس ها را برای ما داشته است و آن هایی که تغییرات را درک می نمایند و با آن همراه می شوند، امکان عبور از دشواری ها و یافتن شرایط ثبات موقتی را خواهند داشت.

خبرنگاران: راهکارهای پیشنهادی شما برای آموزش عالی در شرایط کرونا چیست؟

حمیدی فر: ویروس کووید-19 نظم جدید و ناخواسته ­ای بر تمامی جوامع در سطح سیاره تحمیل کرد و به همه کشورها این نکته را آموخت که همبستگی، مشارکت و تعاون میان افراد و گروه ها و نهادها، می تواند توانایی عمومی را برای مقابله با دشمنی که به چشم نمی آید اما توانایی آن برای نابودسازی محل شک و شبهه نیست، افزایش دهد.

با توجه به تحول در معنای آموزش عالی و رسالت آن در جامعه جهانی احتیاج به بازاندیشی در مفهوم آموزشگاه و زیرساخت های آن در دو سطح سازمان درونی و بیرونی وجود دارد و آینده ­پژوهی ذیل آینده­ نگری و در روندی مستقل باید در دستور کار دانشگاه های جهانی قرار بگیرد.

سیاست های بین المللی دانشگاه ها دچار تغییر و تحول اساسی شده که باید درباره آن اندیشه کرد و راهی برای ایجاد شیوه­ های جدید و جایگزین جذب دانشجو پیدا کرد. در راستای بحران اقتصادی و اقتصادی آموزش عالی، دانشگاه­ های جهان احتیاج به تحول در زیرساخت ها و تغییر در سبک فکری و رفتاری آن در صورت تداوم بحران دارد.

در هر کشوری دانشگاه، سازمانی هنجاری بوده و قدرت در این نوع سازمان عمدتاً از دو نوع قدرت مرجع و قدرت تخصصی است. آنچه در این سازمان به قدرت مآغازیت می بخشد، مرجعیت و تخصص است و قدرت پاداش و تنبیه یا قدرت مآغاز نیست. وقتی یک عضو هیئت علمی خود را واجد دانشی خاص یا قابلیتی در زمینه خاص می داند، پس قدرتمند است.

پیش آگاهی و آموزش مستمر شهروندان به شیوه صحیح و با بهره ­گیری از آخرین تجارب، یکی دیگر از وظایف مهمی است که نهاد آموزش عالی در راستای مسئولیت و رسالت اجتماعی باید در آن سهمی اساسی ایفا نماید.

مؤسسات آموزش عالی جهان در واکنش به شرایط اضطراری جهانی به دلیل کرونا مجبور شده اند پردیس های دانشگاه ها را در پی وقوع کروناویروس تعطیل نمایند و به یادگیری آنلاین و ابزارهای دیجیتال روی بیاورند.

کیواس در بخشی از این نظرسنجی از نمایندگان دانشگاه ها خواست تا عظیم ترین چالش های پیش روی مؤسسه خود را به اشتراک بگذارند. در مواجهه با این چالش، دانشگاه ها مجموعه ای از اقدامات را برای انطباق با این شرایط جدید اجرا نموده اند و 50 درصد دانشگاه ها دوره های برنامه ریزی شده خود را به آنلاین تغییر دادند.

همچنین 19 درصد تاریخ آغاز بعضی از دوره ها را تا ترم بعدی به تعویق انداختند و 75 درصد دانشگاه ها اعلام کردند که سعی دارند با روش های دیجیتالی و آنلاین نسبت به جذب دانشجویان اقدام نمایند و برای دیدار و برقراری ارتباط با دانشجویان از ابزارهای دیجیتال استفاده نمایند.

در نظرسنجی کیواس، بسیاری از پاسخ دهندگان تأکید کردند که آموزش آنلاین، هماهنگی و همکاری بین المللی، اقدامات پیشگیرانه، رهبری قوی دانشگاه، انعطاف پذیری در مهلت های ارزیابی و امتحانات، ابتکارات بهداشتی بیشتر و برقراری ارتباط شفاف میان مدیران دانشگاه ها از جمله موارد تجدید نظر دانشگاه ها در برنامه های مدیریت بحران است.

سه سناریوی کرونایی

سه سناریو برای آموزش عالی در ایام کرونایی متصور است. سناریوی اول، بیماری مهار و اثرات مخرب همه گیری بیماری در کوتاه مدت است که کمتر از یک سال ترمیم می گردد و در این شرایط آموزش عالی با آموزش­ های الکترونیکی استمرار می یابد؛ سناریوی دوم، بیماری مهار و اثرات مخرب آن تا میان ­مدت است و آموزش عالی دستخوش تغییراتی می گردد که عمده آن ها می تواند کمبود شدید منابع اقتصادی، رکود فعالیت های بین المللی و پژوهشی، قوت دریافت آموزش های الکترونیکی و... باشد.

همچنین سناریوی سوم، بیماری گسترش و اثرات مخرب آن است که مرگ و میر و تعطیلی ارگان ها استمرار می یابد. در چنین شرایطی آموزش عالی درگیر سردرگمی و رکود جدی می گردد، دولت از توان این بخش برای مهار بیماری و ساخت تجهیزات، دارو و اقدامات اضطراری و جبرانی یاری می گیرد و به تعبیری آموزش عالی کاملاً کرونایی می گردد.

هریک از این سناریوها در هر کشوری بستگی به نظام تدبیر حاکمیت­ ها و منابع علمی و اقتصادی آن ها بروز پیدا می نماید و راهکارهای متفاوت باید بیندیشند.

4118/