نگاه زنانه با محور انسانیت - وبلاگ علیکایی

مادرانی که بر اثر یک خطا و اشتباه، سر از زندان درآورده اند و همه مهر و کوشش شان برای حفظ و بهبود وضع خانواده، نتیجه عکس می دهد و آن شرایط تراژیکی که نباید اتفاق می افتد. نقش اصلی شهربانو را فرشته صدرعرفایی بازی می نماید که پیشتر هم به بهترین شکل، رنجوری زنان را در کافه ترانزیت نمایندگی نموده بود.

در حالی به بهانه حضور شهربانو در سی و هشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر با بحرالعلومی گفت وگو کردیم که این روزها سومین فیلم سینمایی اش با نام قطع فوری هم در مرحله فنی و پس از فراوری قرار گرفته است.

در شهربانو هم مثل پاسیو سراغ اشتباه و خطا و اثرات آن در زندگی رفتید؛ آنجا اشتباهی که به تنهایی منجر می شد و اینجا خطایی به قیمت هدر رفتن یک عمر و فروپاشی خانواده. کمی درباره این تکیه گاه دراماتیک بگویید؛ خطاهایی که درام را شکل می دهند و عشق هایی که برای غلبه بر مسائل و گره ها به کار گرفته می شوند.

اگر بخواهم به لحاظ منطقی و کمی شاید ادبی در لایه های زیرین مباحث جامعه شناسی پاسخ بدهم، بحث به درازا می کشد اما اگر بخواهم به صورت مختصر شرح دهم، بله، موضوع یک بله یا نه گفتن در زندگی است که کمی لایه های فلسفی پیدا می نماید و شاید مغز تمام معضلات و مسائل جهان در حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... باشد که با همین بله یا نه گفتن های نابجا و خطاها و اشتباهات گره خورده است.

اینها مباحثی است که بزرگان هم به آن ورود نموده اند و درباره اش گفته اند و نوشته اند. من خیلی کوچک تر از آن هستم درباره جزئیات این چنینی این مبحث صحبت کنم اما برحسب مطالعاتی که انجام دادم و صحبت هایی که با فیلمنامه نویس خوب شهربانو، آقای تیمورتاش داشتیم و با توجه به ذهنیت خودم از فیلم قبلی و آنالیز ابعاد چندگانه معضلات اجتماعی، همین بله یا نه گفتن ساده و نابجا، شاید ابتدایی ترین قدم در راستا خبط و خطا باشد که عواقبی چون خودکشی، دیگرآزاری یا دیگرکشی و فروپاشی خانواده دارد؛ اساسا چون دغدغه اجتماعی مخصوصا در حوزه زنان و خانواده و روابط انسانی دارم، وقتی طرح فیلمنامه شهربانو را خواندم، دیدم کاملا با ذهنیت شخصی من بسیار همسو است. برای همین بسیار از کار در این حوزه مسرور و راضی هستم و شاید اگر باز هم امکان آن ایجاد گردد، دوست دارم چنین مضامینی را با مخاطبان عزیز مطرح کنم.

جالب این که در هر دوی این فیلم ها به نگاه صرفا زنانه بسنده نکردید و در هر دو فیلمنامه نویسان آقا حضور دارند. انگار برای روایت های زنانه، نگاه منصفانه را ترجیح می دهید.

بله، قطعا همین طور است. با این تفاوت که در فیلمنامه پاسیو شخصا به عنوان نویسنده مشترک هم حضور داشتم و همراه متن بودم اما در شهربانو این طور نبود. در کل کاملا یک نگاه منصفانه و فراجنسیتی را دنبال می کنم، هرچند ممکن است بعضا با دیدن شهربانو مرا به این محکوم نمایند که مرد را در مقام انفعال قرار دادم. اما به نظر خودم و نویسنده فیلمنامه و دیگر همکارانم در فیلم، این چنین نیست و کاملا هدفگذاری ام در این راستا طوری است که به نگاه زنانه بسنده نکنم، کمااین که چه در پاسیو، چه شهربانو و چه ساخته سومم قطع فوری که در مرحله فنی است هم آن را رعایت نموده ام.

ضرورت و اهمیت پرداختن به زنان و مادران خطاکار زندانی در این زمان چقدر است که سراغ روایت آن رفتید؟ چقدر تحقیق و پژوهش کردید و زنان واقعی مثل شهربانو را دیدید؟

فکر می کنم طرح این موضوع و قصه شهربانوهایی که در سراسر جهان زندگی می نمایند، بسیار اهمیت زمانی دارد. اگر بخواهم راجع به جامعه فعلی خودمان حرف بزنم، باید به این نکته مهم اشاره کنم که در همه تحقیقات میدانی و رویارویی با سوژه های مشابه شهربانو و مطالعه درباره آنها و همین طور همفکری و هم صحبتی با عزیزان قوه محترم قضاییه و معاونت فرهنگی وقت این قوه، آیت ا... صادقی که در تیتراژ فیلم هم با افتخار از ایشان تشکر کردم، کاملا مشهود بود که چقدر پرداختن به این موضوع، اهمیت دارد. متاسفانه جامعه در رویارویی با شخصیت های این قصه ها، قضاوت های زودهنگام و نگاهی منفی و عنادورزانه دارد. با وجود مسائل اقتصادی که در فراوری این فیلم داشتیم و حتی آن را با بودجه شخصی تا مرحله ای پیش آوردیم و بعد دوستان بنیاد سینمایی فارابی در فیلم مشارکت کردند اما خوشبختانه اصلا در این راستا کوتاه نیامدیم و کم نیاوریم و همه کوشش خود را برای طرح موضوع مهم فیلم انجام دادیم. به نظرم این موضوعات هر چند بار و در هر مدیومی گفته گردد، باز هم جای طرح و تکرار و واگویه دارد.

با انتخاب اسم شهربانو، دنبال تعمیم و گستردگی بودید؟

بله، البته شاید نه با این قطعیت. قبل از انتخاب نام فیلم، خیلی با آقای تیمورتاش درباره نام شخصیت اصلی قصه فکر کردیم و درنهایت به اسم شهربانو رسیدیم. اما عنوان فیلمنامه در نسخه اولیه، چیز دیگری بود و حتی اولویت دوم ما برای عنوان اثر هم شهربانو نبود. در انتخاب سوم بود که به این نتیجه رسیدیم اسم شخصیت اصلی را به عنوان اسم فیلم هم استفاده کنیم. شاید به نوعی خود اسم در پرداخت شخصیت و تعمیم و گستردگی آن در متن و بعدها به عنوان اسم فیلم، به ما یاری کرد.

کمی هم درباره حضور و بازی خوب فرشته صدرعرفایی و همکاری دوباره با بهناز جعفری بگویید.

حضور بازیگرانی همچون خانم صدرعرفایی عزیز در یک فیلم، مخصوصا فیلم های اولیه یک کارگردان که در ابتدای راستا فیلمسازی قرار گرفته است، یک موهبت محسوب می گردد. خدا را شاکرم برای موهبت دوست داشتنی که شامل حال شهربانوی عزیز من در فیلم دومم شد. بسیار همکاری درخشانی بود و از حضور و انرژی خوب و اخلاق مداری ایشان لذت بردم، همین طور از ارائه مادرانگی از سوی ایشان که احتیاج شخصیت اصلی فیلم بود لذت بردم و بسیار آموختم. آرزو می کنم این افتخار را داشته باشم که هر چه زودتر دوباره با ایشان کار نموده و تجربه کسب کنم و لذت ببرم. درباره همکاری مجدد با بهناز جعفری هم باید بگویم که او یکی از بازیگران موردعلاقه من است و بسیار به بازی، شخصیتش و هم صحبتی با او علاقه مندم. البته او اولین انتخاب برای بازی در نقش فیروزه نبود، به دلیل این که آن موقع، سر کار دیگری بود اما از آنجا که بسیار به او علاقه داشتم و همکاری با گزینه های دیگر هم به دلایل مختلف، میسر نشد، قسمت این بود که من و بهناز، بار دیگر در کنار هم قرار بگیریم. همان طور که در پاسیو اتفاق دلنشینی در شخصیت پوران با هنرنمایی بهناز عزیز افتاد، در شهربانو هم فیروزه قصه رنگ و لعابی دوست داشتنی با نقش آفرینی خوب بهناز جعفری گرفت. امیدوارم مخاطبان عزیز، فیلم و جزئیات آن و نقش آفرینی دوستان را دوست داشته باشند.

فیلم تان برای سی ونهمین جشنواره داخلی فیلم فجر هم درخواست داده بود. دلایل نپذیرفتن فیلم در آن رویداد چه بود؟

در واقع ما برای حضور در جشنواره فیلم فجر ثبت نام کردیم و فیلم هم پذیرفته شد اما در فهرست فیلم ها و نامزدهای نهایی قرار نگرفت. فکر می کنم دلایل آن را دوستان داور و احتمالا دبیر محترم جشنواره فیلم فجر بهتر می دانند، چون من جویای مساله نشدم و خودم هم بی اطلاع هستم و نظرات دوستان را هم راجع به فیلم ندارم و صادقانه نمی دانم دلایل آنها چه بود. درهرصورت قطعا جزئیات فیلم با سلایق داوران عزیز همخوانی نداشت، چون در هیچ بخشی، جزو نامزدهای نهایی نبود.

پاسیو در هنر و تجربه اکران شد اما به نظر می رسد شهربانو قابلیت اکران عمومی را دارد. همین طور است؟

بله، البته پاسیو هم اکران موفقی در هنر و تجربه داشت و حدود هفت ماه روی پرده بود. به عنوان یک فیلم اول، تجربه خیلی خوبی برایم بود. اما همان طور که اشاره کردید، شهربانو قامت و قواره اکران عمومی و سراسری در سینماها را دارد. بسیار به این اتفاق امیدوارم و قطعا بعد از جشنواره جهانی فیلم فجر و با یک وقفه ای به جهت پخش خارجی و حضور در جشنواره ها و بازارهای جهانی، حتما با همکاری تهیه نماینده فیلم، خانم پگاه احمدی و بنیاد سینمایی فارابی، به گزینه ای برای پخش داخلی خواهیم رسید و همه کوشش مان را برای یک اکران مناسب انجام می دهیم.

فیلم های بعدی شما هم زن محور خواهد بود یا سراغ داستان های دیگری می روید؟

فیلم سومم، قطع فوری که این روزها در مرحله صداگذاری است، موضوع زنانه ندارد اما قصه روابط و زندگی است و طبیعتا من به عنوان یک زن، خودم را نسبت به زنان بیشتر موظف و مسؤول احساس می کنم، اما همان طور که گفتم به هیچ عنوان نگاه جنسیتی و صرفا زنانه ندارم. ولی در قصه هایی که بعدتر هم برای فیلمسازی انتخاب می کنم، امکان این که زنان پیش برنده قصه باشند، زیاد است. اما قطعا این برای من یک اصل و یک اساس نیست و ترجیح می دهم بطن قصه ها شخصا دلم را درگیر کند تا بتوانم هرچه بهتر آنها را با مخاطبم در میان بگذارم. امیدوارم راستا پیش رو، این تاثیرگذاری را در خودش داشته باشد، چه با موضوع زنان و چه با موضوع مردان و اساسا با محور انسانیت.

علی رستگار - سینما / روزنامه خبرنگاران