عشق، وطن، حرکت! - وبلاگ علیکایی

سریالی از تولیدات مرکز سیمافیلم که در میان تولیدات الف ویژه صداوسیما جایگاه خاصی دارد و از سریال های فاخری محسوب می شود که ارزش هزینه ای را که برایش صرف شده، داراست.

در چشم باد در زمان پخش بازخوردهای مثبت فراوانی داشت و توانست توجه اقشار مختلف مردم را به خود جلب کند و فرصتی به بیننده تلویزیون داد که در کنار دنبال کردن یک داستان عاشقانه، سری به مهم ترین بخش های تاریخ معاصر ایران بزند.

در این گزارش ابتدا به چگونگی ساخت سریال درچشم باد و ویژگی های داستانی آن و سپس به دلایل موفقیت سریال در میان مخاطبان تلویزیون می پردازیم.

آغاز در جنگل

فیلمبرداری سریال درچشم باد به نویسندگی و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی در مهرماه 82 و در شمال ایران آغاز شد و بعد از پنج سال کار فشرده و سخت در نهایت سال 87 به سرانجام رسید.

پس از پیش رفتن تدوین سریال، نهایتا نخستین قسمت آن جمعه پنجم تیر 1388 روی آنتن شبکه یک سیما رفت و از همان قسمت اول، نشان داد ارزش سال ها انتظار برای پخش را داشته است.

چند سال حضور سریال در اخبار تولیدات تلویزیونی، انتظار مخاطبان را به قدری بالا برده بود که در صورت کیفیت پایین با واکنش های منفی فراوانی روبه رو می شد.

درچشم باد در سه فاز ساخته شده که در این فازها تاریخ سیاسی - اجتماعی ایران را در سه مقطع 1300، 1320 و 1360 به نمایش می گذارد.

سریال در فاز اول به نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان می پردازد. در این فصل از سریال زندگی و مبارزات سیاسی خانواده ایرانی را می بینیم که میرزاحسن ایرانی (سعید نیکپور) به عنوان شخصیت اصلی همراه با حسام آقا(حبیب ا... عبدالرزاق) در نهضت جنگل حضور فعال دارند.

شخصیت های فرعی مانند عموعباس(بهنام وارسته) و رعنا(نیوشا ضیغمی) بار عاشقانه سریال را در قسمت های نخست بر دوش دارند و البته به بچه ها دو خانواده اصلی سریال یعنی بیژن، نادر و لیلی هم تا حدودی نزدیک می شویم و کارگردان با شاخ وبرگ دادن به روابط بین بیژن و لیلی ما را متوجه اهمیت این دو شخصیت در فصل های بعدی سریال می کند.

پس از به سرانجام رسیدن قیام جنگل و شهادت میرزاکوچک خان، خانواده میرزاحسن و حسام آقا به تهران مهاجرت می کنند و شخصیت های تازه ای مانند حاج قاسم(فخرالدین صدیق شریف) و همسرش(فریبا متخصص) و رضاقلی خان(رضا شفیعی جم) به سریال اضافه می شوند. جداشدن خانواده حسام آقا، مه لقا و لیلی از خانواده ایرانی از اتفاقات مهم سرانجام فصل اول است.

لس آنجلس - خرمشهر

بخشی از فاز آخر سریال در چشم باد در لس آنجلس آمریکا آغاز می شود، جایی که بیژن و نادر ایرانی را به همراه فخرالسادات می بینیم البته تصویربرداری در آمریکا کار ساده ای نبود و با توجه به روابط دو کشور، دریافت ویزا و فراهم کردن مقدمات سفر عوامل سریال با دشواری زیادی همراه بود. راهی که مسعود جعفری جوزانی برای دور زدن این مشکل در پیش گرفت، سفر کردن با یک گروه بسیار کم تعداد و استفاده از عوامل فنی آمریکایی بود.

سه بازیگر اصلی و 9 نفر از عوامل فنی اصلی به همراه خود جعفری جوزانی، تنها کسانی بودند که برای تصویربرداری بخش هایی از فصل سوم به آمریکا سفر کردند.

در این فصل بیژن پا به سن گذاشته و پس از مهاجرت به آمریکا، در رشته پزشکی تحصیل کرده و به عنوان جراح در یکی از بیمارستان های آمریکا مشغول به کار است. البته او از علاقه همیشگی اش یعنی خلبانی هم باز نمانده و به پروازهای تفریحی با هواپیمای تک نفره ادامه می دهد.

زندگی عاشقانه بیژن هم با یک زن آمریکایی در حال سپری شدن است تا این که دوباره نشانه هایی از عشق کودکی اش لیلی می یابد. در نهایت او تصمیمش را می گیرد و با این که نادر این تصمیم را احمقانه می داند، به ایران سفر می کند تا لیلی را پیدا کند.

آن هم در شرایطی که تازه انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسیده و کشور در شرایط پایداری به سر نمی برد. خانواده محمود دژگیر و فاطمه ایرانی در کنار بیژن و لیلی شخصیت های محوری این فصل هستند. بخش قابل توجهی از فازسوم در چشم باد نیز در جبهه می گذرد و شاهد تلاش های بیژن برای یافتن فرزندش عباس هستیم.

بیژن در این جهت دچار تحولاتی می شود و نسبت به دفاع ایران در برابر عراق احساس وظیفه می کند. در سرانجام فصل سوم که سرانجام کل سریال نیز هست، شاهد شهادت بیژن در آغوش عباس در مسجدجامع خرمشهر هستیم.

سرانجامی تراژیک که مسعود جعفری جوزانی درباره اش گفته بود: وقتی بیژن به مقصد می رسد، مردم زمین را آب و جارو می کنند، همه چیز برای وصلت آماده می شود. هم برای رسیدن هم برای رفتن و آرمیدن. محمود پاک نیت، هومن سیدی، سام درخشانی، سیما تیرانداز و مصطفی زمانی مهم ترین بازیگرانی بودند که در این فصل به سریال اضافه شدند. در نهایت این سریال در خرداد 1389 و در 44 قسمت به سرانجام رسید.

از روایت اشغال تا بازیافتن عشق کودکی

بهترین فصل سریال و به نوعی اصلی ترین بخش آن دوره ای است که قهرمان قصه به دوره جوانی رسیده است. میرزاحسن(سعید نیکپور) و همسرش(ماه چهره خلیلی) در این فصل پا به سن گذاشته اند و فرزندان خانواده ایرانی دوران جوانی را سپری می کنند. نادر (کامبیز دیرباز) وارد تجارت شده، بیژن (پارسا پیروزفر) خلبان ارتش شاهنشاهی است و اسد (مهدی کاسه ساز) و فاطمه (گلاره عباسی) دیگر فرزندان خانواده هستند. به تصویرکشیدن ماجرای اشغال ایران توسط متفقین در شهریور1320، مهم ترین رویداد سیاسی این فصل از درچشم باد است که به شیوه ای نسبتا دقیق و البته دراماتیک به این اتفاق مهم پرداخته می شود. نمایش رضاشاه (سعید راد) هم در زمان پخش سریال با واکنش های متنوعی همراه شد.

به جز رضاشاه، جمعی دیگر از شخصیت های مهم تاریخ معاصر ایران مانند محمدعلی فروغی و تیمسار خسروانی هم در این فاز از سریال به نمایش درمی آیند که البته فروغی از پشت پرده نمایش داده شده و فقط صدای او با دوبله مهران مدیری پخش می شود.

سکانس های حمله نیروهای شوروی به شمال ایران از به یادماندنی ترین بخش های سریال است که به دلیل فیلمبرداری در شمال به نوعی قسمت های آغازین سریال را به خاطر بیننده می آورد. در فصل دوم، بیژن با دختری به نام ایران (سحر جعفری جوزانی) آشنا می شود که البته این آشنایی به نتیجه ای نمی رسد و به جدایی ختم می شود. در نهایت بیژن در اواخر این فصل به طور تصادفی با لیلی (ستاره صفرآوه) عشق کودکی اش برخورد می کند و این دو پس از اتفاقات و فراز و نشیب های بسیار با هم به ایران بازمی گردند.

محمود دژگیر (محمدرضا هدایتی) به عنوان داماد خانواده ایرانی، حسن آقا حسینی قشنگه (اکبر عبدی) همسایه خانواده ایرانی، فخرالسادات (لاله اسکندری) دختر حاج قاسم و همسر اسد و سرگرد اسفندیاری (جهانگیر الماسی) از دیگر شخصیت های اصلی ای بودند که در فصل دوم به سریال اضافه می شوند. بخش قابل توجهی از این فصل در شهرک غزالی فیلمبرداری شده تا فضای تهران دهه20 شمسی برای بیننده تداعی شود.

دلایل موفقیت در چشم باد چه بود؟

زنده باد این عاشقانه

یک اثر نمایشی برای ماندگار شدن و باقی ماندن در حافظه تاریخی مخاطبانش، به ویژگی هایی

نیاز دارد. اثرگذاری سریالی مانند در چشم باد و جلب توجه بیننده تلویزیون حتی پس از پخش دوباره، عیار کیفیت آن را معین می کند. آنچه در ادامه می خوانید، مهم ترین دلایل موفقیت مهم ترین اثر مسعود جعفری جوزانی است.

مرور تاریخ معاصر با یک شخصیت مرکزی

تولید آثار تاریخی در تلویزیون همواره با سختی های پرشماری روبه رو بوده و به جز محدودیت های مالی، انتخاب برهه هایی مناسب برای روایت تاریخ از مسائل همیشگی فیلمسازان است.

در چشم باد هوشمندانه توانسته با موضوع یک شخصیت اصلی به سه واقعه تاریخی بسیار مهم نهضت جنگل، اشغال ایران و جنگ تحمیلی بپردازد که در سه دوره مختلف قاجار، پهلوی و پس از انقلاب اسلامی رخ داده است.

بیننده پس از دیدن سریال می تواند تا حدودی به این سه رویداد تاریخی نزدیک شود و اطلاعاتی درباره آنها کسب کند؛ به ویژه در فصل دوم جزئیات قابل توجهی درباره هجوم ارتش متفقین به ایران وجود داشت و دوربین تا حدودی به دربار رضاشاه نیز نزدیک شد.

توجه به ارزش های ملی مشترک

پرداختن به موضوع هویت ملی در سریال های تلویزیونی یکی از نیازهایی است که در حال حاضر هم حس می شود و خلأ چنین آثاری در رسانه ملی همواره وجود داشته است.

در چشم باد این ویژگی را در بهترین شکل خود داشته و در برخی دقایق توانست لحظات حماسی خاصی را خلق کند. سکانس هایی مانند آوردن سر میرزاکوچک خان و شهادت اسد مثال هایی برای این نوع لحظات است. علاوه بر این، توجه به هویت منطقه ای و انتخاب یک خانواده تاجیک به عنوان دیگر خانواده محوری سریال، از دیگر امتیازات در چشم باد است که می تواند آن را برای مخاطب فارسی زبان در بیرون از مرزها جذاب و دیدنی کند.

داستانی به شدت عاشقانه

تقریبا در همه آثار نمایشی چه در سینما و چه تلویزیون، رد پایی از مضمون عشق دیده می شود. سریال های تلویزیونی هم از این قاعده مستثنا نیست و نویسنده و کارگردان معمولا یک داستان عاشقانه را یا به عنوان خط داستانی اصلی یا به عنوان حاشیه قصه اصلی در کار می گنجانند.

در سریال در چشم باد قصه عاشقانه موضوع دارد و در کنار آن شاهد مرور حوادث تاریخی نیز هستیم. جرقه های عشق میان بیژن و لیلی از همان کودکی می خورد و در دو فصل بعدی هم با قوت پیگیری می شود. ایجاد مثلث های عشقی در فصل دو و سه با ورود زن های دیگر به زندگی بیژن، باعث تعلیق بیشتر در درام و درگیر شدن احساسات بیننده می شود.

انتخاب درست کارگردان

مسعود جعفری جوزانی به عنوان نویسنده و کارگردان سریال، بهترین شخصی بود که می توانست از پس ساخت در چشم باد بر بیاید. تجربیات متعدد جوزانی در سینما و تلویزیون، او را از هر جهت برای به عهده دریافت مسؤولیت این سریال مناسب می کرد.

جوزانی در زمان کلیدزدن در چشم باد 55ساله بود و پیش از آن ساخت فیلم هایی مانند جاده های سرد، شیر سنگی، در جهت تندباد و بلوغ را در کارنامه اش داشت. او علاوه بر تجربه، سواد لازم برای کارگردانی یک پروژه بزرگ را هم داشت و مدرک کارشناسی ارشد فیلمسازی را از دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو کسب کرده بود.

ترکیب بازیگران

انتخاب بازیگران سریال در چشم باد یکی از مهم ترین نقاط قوت آن محسوب می شود و تأثیر غیرقابل انکاری در خروجی کار داشته است.

پارسا پیروزفر به عنوان بازیگر نقش اصلی انتخاب بسیار مطمئنی است، چون علاوه بر ویژگی های ظاهری، تجربه و سواد قابل قبولی در هنرهای نمایشی دارد. کامبیز دیرباز به خوبی از پس نقش نادر برآمده و انتخاب او نیز نشان از هوشمندی جعفری جوزانی دارد.

جسارت کارگردان در سپردن نقش به بازیگرانی که پیش از آن به عنوان بازیگر کمدی شناخته می شدند، یکی دیگر از امتیازات در چشم باد است و محمدرضا هدایتی، اکبرعبدی و رضا شفیعی جم پاسخ اعتماد کارگردان را به بهترین شکل داده اند. در سرانجام می توان به معرفی بازیگران جوانی مانند نیوشا ضیغمی و طناز طباطبایی اشاره کرد که بعدها چهره شدند.

موسیقی متناسب با روح حماسی سریال

دیگر نقطه قوت سریال، موسیقی متن و تیتراژ آن است که توسط حسین علیزاده، آهنگساز و نوازنده باتجربه ساخته شده است.

سپردن موسیقی در چشم باد که اثری با حال و هوای وطن محبت آمیز و ملی است به آهنگسازی مانند علیزاده، نشان از حسن سلیقه سازندگان سریال دارد.

این آهنگساز که از هنرمندان مطرح موسیقی ایرانی محسوب می شود، تأثیری ویژه بر تکمیل حس و حال صحنه های سریال گذاشته و تصور موفقیت در چشم باد بدون موسیقی متن فعلی اش، کار دشواری است.

محمد وفایی - خبرنگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه خبرنگاران