جغرافیای سالمندی ایران - وبلاگ علیکایی

تازه ترین آمارها نشان می دهد؛ جمعیت ایران وارد دوره میانسالی شده و با ادامه روند فعلی، به تدریج به جرگه کشورهای دارای جمعیت پیر خواهیم پیوست. برآوردهای خبرنگاران برمبنای آمارهای رسمی وزارت کار نشان می دهد که امسال جمعیت افراد 60ساله و بیشتر در ایران، برای نخستین بار در 63سال گذشته، به 10درصد کل جمعیت کشور خواهد رسید. این رقم 0.1درصد از میانگین آمار جهانی بیشتر است.

به گزارش خبرنگاران، با تغییر الگوی زندگی و کاهش فرزندآوری در خانواده های ایرانی، نرخ رشد جمعیت سالمند نسبت به رشد جمعیت زیر 15سال 2برابر افزایش یافته و در شرایطی که نرخ رشد جمعیت کل کشور از 1.3درصد فراتر نمی رود، نرخ رشد جمعیت سالمند به 3.4درصد می رسد. در این وضعیت، درصد جمعیت سالمند از سال 1355وارد روند صعودی شده و از 5.3درصد در این سال به 9.7درصد در سال گذشته رسیده، میانگین جهانی این شاخص 9.3درصد است. برآوردها حاکی از آن است که در سال 98، نسبت جمعیت سالمند به کل جمعیت کشور به 10درصد می رسد و جمعیت ایران یک قدم به دوره سالمندی نزدیک تر می شود. براساس آخرین آمارها، در خاتمه سال 1397جمعیت ایران 82میلیون و 84هزار نفر بوده که از این تعداد 7میلیون و 933هزار نفر بالاتر از 65سال داشته اند.

• سالمندان شهرنشین

بررسی ها نشان می دهد ترکیب جمعیت ایران از سال55 تاکنون کاملا دگرگون شده و از نسبت 30درصد شهری و 70درصد روستایی در این سال، به نسبت 70درصد شهری و 30درصد روستایی رسیده است. در سایه این تغییر بنیادین، اکنون سه چهارم جمعیت سالمند کشور در مناطق شهری سکونت دارند. براساس آمارها در سال گذشته 73.3درصد سالمندان در مناطق شهری سکونت داشته اند و 26.7درصد آنها ساکن روستا بوده اند.

• سبقت سالمندی زنان از مردان

در سال97، شاخص پیری، یعنی نسبت افراد 60ساله و بیشتر به ازای هر 100نفر جمعیت کمتر از 15سال به عدد 39.5رسید، درحالی که در سال 1355این رقم فقط 11.8 بود. به عبارت دیگر در سال55 به ازای هر 10نفر جمعیت کمتر از 15سال، 11.8سالمند در کشور وجود داشت اما در سال97 جمعیت سالمندان به ازای هر 100نفر جمعیت زیر 15سال به 39.5نفر رسید. نکته قابل توجه در این آمارها این است که فعلا شاخص پیری برای مردان به 38 رسیده اما این رقم برای زنان 42 است. این آمارها نشان می دهد جمعیت زنان ایرانی پیر از جمعیت پیرمردان ایرانی بیشتر است. نکته دیگر نیز پیرتر بودن جمعیت شهری نسبت به روستایی است که شاخص پیری آن به ترتیب 41 و 37 برآورد می شود. همچنین نسبت جنسی، یعنی نسبت تعداد مردان سالمند به ازای هر 100نفر زن سالمند، نشان می دهد در سال97 به ازای هر 100زن سالمند، 95مرد سالمند در کشور وجود داشته، این نسبت در مناطق شهری 97 و در نقاط روستایی 89 بوده است.

• رکوردداران جمعیت پیر و جوان

آمارها حاکی از آن است که در سال1397، استان های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بیشترین جمعیت سالمند را در خود جای داده اند و تهران با یک میلیون و 503هزار سالمند رکورددار بوده اما از نظر نسبت سالمندان هر استان به جمعیت آن، استان های گیلان (13.9)، مازندران (12درصد) و آذربایجان شرقی، همدان، مرکزی و اصفهان (11.1درصد) دارای بالاترین نسبت سالمندی بوده اند. در مقابل استان های سیستان و بلوچستان (4.9درصد)، هرمزگان (6.2درصد) و بوشهر (7.1درصد) کمترین تعداد سالمند را در مقایسه با جمعیت خود داشته اند. این مسئله از یک سو به الگوی فرزندآوری خانواده ها و از سوی دیگر به وضعیت مهاجرت جوانان بستگی دارد.

براساس برآورد انجام شده در سال97، بیشترین شاخص پیری در نقاط شهری به ازای هر 100نفر جمعیت زیر 15سال به ترتیب با 69، 58 و 56 سالمند به استان های گیلان، مازندران و تهران اختصاص داشته و کمترین آن با 12، 18 و 22 سالمند به استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کهگیلویه و بویراحمد مربوط بوده؛ اما در مورد شاخص پیری در نقاط روستایی استان های گیلان، مرکزی و مازندران به ترتیب با داشتن 99، 85 و 67 سالمند به ازای هر 100نفر جمعیت زیر 15سال رکورددار بوده اند و در مقابل مناطق روستایی استان های سیستان و بلوچستان، خوزستان و هرمزگان با شاخص پیری 13، 21 و 23نفر به ازای هر 100نفر جمعیت زیر 15سال، کمترین تعداد سالمند را داشته اند.

• اشتغال و بیکاری سالمندان

در سال1397، نرخ مشارکت اقتصادی سالمندان در کل کشور 16.6درصد بوده و نرخ بیکاری آنها به 2.3درصد رسیده است. براساس آمارها، نرخ مشارکت اقتصادی سالمندان در مناطق شهری 12.7درصد با نرخ بیکاری 3.5درصد و در مناطق روستایی نرخ مشارکت اقتصادی 27.3درصد و نرخ بیکاری آنها 0.9درصد بوده است. این آمارها نشان می دهد جمعیت سالمند کشور با وجود اینکه از سن کار خارج شده اند، اما همچنان در بازار کار حاضر هستند. یکی از دلایل این اتفاق، نیاز سالمندان به تأمین هزینه های معیشت است که به ویژه در روستاها به دلیل ضعف نظام تأمین اجتماعی و پرداخت مستمری بازنشستگی بیشتر احساس می شود. از سوی دیگر نرخ بی سوادی سالمندان 51.1درصد است. در مناطق شهری 41.5درصد و در مناطق روستایی 77.9درصد سالمندان سواد خواندن و نوشتن ندارند و بر این اساس امکان حضور در مشاغل دفتری و اداری برای آنها مهیا نیست.

• وضعیت مستمری سالمندان

هم اکنون دستگاه های متعدد دولتی، عمومی و مردم نهاد خدمات حمایتی، بیمه ای و غیربیمه ای به سالمندان ارائه می دهند که بخش عمده این مسئولیت بر عهده 6نهاد اعم از سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی(ره)، تأمین اجتماعی، بیمه سلامت، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر، صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح و صندوق های بازنشستگی متعلق به بخش عمومی اعم از بانک ها و شهرداری هاست. آمارها نشان می دهد تا سال گذشته 64.4درصد از سالمندان کشور تحت حمایت این نهادها بوده اند؛ اما مابقی آنها هیچ نوع پوشش حمایتی نداشته اند. در این سال 24.7درصد از کل سالمندان کشور مستمری بگیر سازمان تأمین اجتماعی، 18.4درصد کمیته امداد امام خمینی(ره)، 11.3درصد صندوق بازنشستگی کشوری، 9درصد سازمان بهزیستی و یک درصد مستمری بگیر صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر بوده اند.

• سالمندی در سایر کشورها

طبق اعلام بخش جمعیت اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل، با توجه به داده های چشم انداز جمعیت جهان، تعداد افراد سالمند 60سال و بیشتر در سال های اخیر در اکثر کشورها و مناطق جهان رشد قابل ملاحظه ای داشته و این رشد در چند دهه آینده همچنان افزایشی خواهد بود. براساس آمارهای بین المللی در سال2017 میلادی جمعیت سالمند جهان به بیش از 962میلیون نفر رسیده است که نسبت به سال1980 بیش از 2برابر افزایش داشته و پیش بینی می شود تعداد افراد سالخورده تا سال2050 نیز 2برابر شده و به 2.1میلیارد نفر برسد. بررسی ها نشان می دهد دوسوم افراد سالخورده جهان در مناطق درحال توسعه زندگی می کنند و رشدی سریع تر از افراد سالخورده در مناطق توسعه یافته دارند، به طوری که انتظار می رود در سال2050 از هر 10 فرد مسن در جهان، تقریبا 8نفر در مناطق درحال توسعه زندگی کنند. از دیگر سو با ادامه روند باروری و مرگ ومیر، پیری جمعیت جهان تسریع می شود و سهم افراد سالمند از جمعیت جهانی که از 5درصد در سال1960 به 9درصد در سال2018 افزایش یافته، در سال2050 به 16درصد خواهد رسید.

73.3درصد سالمندان در مناطق شهری سکونت دارند و 26.7درصد از آنها ساکن روستا هستند

شاخص پیری، یعنی نسبت افراد 60ساله و بیشتر، به ازای هر 100نفر جمعیت کمتر از 15سال، به عدد 39.5رسیده است؛ درحالی که در سال1355 این رقم فقط 11.8بوده است

شاخص پیری برای مردان به 38رسیده اما این رقم برای زنان 42 است، این رقم نشان می دهد که جمعیت زنان ایرانی پیر، از جمعیت پیرمردان ایرانی بیشتر است

به ازای هر 100زن سالمند، 95مرد سالمند وجود دارد، این نسبت در مناطق شهری 97 و در نقاط روستایی 89 است

استان های تهران، خراسان رضوی و اصفهان، به لحاظ تعداد، بیشترین جمعیت سالمند را در خود جای داده اند و تهران با یک میلیون و 503هزار سالمند رکورددار است

استان های شاقتصادی و مرکزی بیشترین نسبت جمعیت سالمند را در خود جای داده اند و کمترین نسبت سالمندان عموما در استان های جنوبی زندگی می کنند

ازنظر نسبت سالمندان هر استان به کل جمعیت آن، استان های گیلان با 14درصد، مازندران با 12درصد و آذربایجان شرقی، همدان، مرکزی و اصفهان با 11.1درصد، دارای بالاترین نسبت سالمندی بوده اند

استان های سیستان و بلوچستان با نسبت 4.9درصد، هرمزگان با نسبت 6.2درصد و بوشهر با نسبت 7.1درصد کمترین تعداد سالمند را در مقایسه با جمعیت خود داشته اند