آشنایی با مسجد آدینه اصفهان
به گزارش وبلاگ علیکایی، مسجد جامع، عتیق یا مسجد آدینه اصفهان از قدیمی ترین ابنیه مذهبی ایران است. این مسجد منعکس هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی اسلامی است.
تاریخچه مسجد آدینه اصفهانمسجد اولیه بنای بزرگی بوده که به وسیله اعراب قبیله طیران (تیرون) در قرن دوم هجری بنا شده است. مسجد در دوره عباسی ساختمانی کاملا آجری داشته است که در سال 226 ه. ق در عهد خلافت معتصم عباسی بازسازی شد و سپس ابوعلی فرزند رستم آن را در زمان خلافت المقتدر وسعت بخشید.
در دوره آل بویه، بنای مسجد به وسیله ابوالقاسم اسماعیل بن عباد 385-326 ه. ق وزیر دو تن از پادشاهان آل بویه بازسازی شده و از طرف صحن مسجد توسعه یافته است. اما قدیمی ترین تاریخی کـه تـاکنون از داخل خـود مسجد کشف شده، مربوط به گنبدخانه شمالی مسجد یعنی گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی کتیبـه ای بـه تاریخ 481هجری 1088-1089 م است که این تاریخ در انتها کتیبه مدوری که برگردن کوچک ترین گنبد از دو گنبد سلجوقی مسجد آدینه می باشد، حک شده است. بر روی گنبدخانه جنوبی گنبد نظام الملک که بر روی شبستان محراب اصلی قرار گرفته تاریخی وجود ندارد، امـا نام فرمانروایی که در عهد او این گنبد ساخته شده کاملا مشهود است.
معماری مسجد آدینه اصفهانمسجد آدینه اصفهان با نقشه چهار ایوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است، یکی از برترین آثاری به شمار می رود که در دنیای امروز معروفیت دارد. با توجه به منابع و مآخذ مختلف این نکته تعیین می گردد که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و ناآرامی های دوران مختلف آسیب فراوان دیده و دوباره بازسازی و بازسازی شده است. مسجد دارای ورودی های متعدد است که هر یک فضای مسجد را به بخش هایی از بافت پیرامون آن مربوط می نماید. گذرها و معابر گرداگرد مسجد بیانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد.
چهار ایوان اطراف میدان شاخصه شیوه مسجدسازی ایرانیان است که پس از احداث آن در سایر مساجد نیز رواج یافته است. این ایوان ها که به نام های صفه صاحب در جنوب، صفه درویش در شمال، صفه استاد در مغرب و صفه شاگرد در مشرق نامیده می شوند با تزئینات مقرنس سازی و کاربندی یکی از فنون بسیار جالب معماری ایران را بیان می نماید. نمای داخلی صحن مسجد و کاشیکاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالا مناره ها نیز مربوط به همین زمان هستند.
محراب الجایتوشبستان کوچکی در شمال ایوان قرار گرفته است که زیباترین محراب گچ بری مسجد را به خود اختصاص داده است، این شبستان که به مسجد الجایتو نیز معروف است دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی در دنیا از معروفیتی بزرگ برخوردار است.بر این محراب زیبا نام سلطان محمد خدابنده ایلخان مشهوری که قبل از تشرف به دین اسلام لقب الجایتو را داشت و بعد از مسلمان شدن خود را خدابنده نامید و وزیر دانشمند او محمد ساوی و سال ساختمان آن یعنی 710 هجری قمری به چشم می خورد.
سنگاب های مسجد آدینه اصفهاندر مسجد جامع اصفهان چهار سنگاب قراردارند.
سنگاب ایوان درویش: در ایوان شمالی مسجد جامع که ایوان درویش نام دارد، سنگابی از جنس سنگ پارسی قرار گرفته است. این سنگاب ابتدا در مجاورت مقبره علامه مجلسی قرار داشته و بعد به محل کنونی منتقل شده است. قطر دهانه سنگاب 115 سانتیمتر است، ولی نیمی از آن به علّت شکستگی از بین رفته است.
سنگاب ایوان صاحب: ایوان جنوبی مسجد جامع، ایوان صاحب نام دارد و سنگابی ساده در رو به روی آن قرار گرفته است. این سنگاب در میان حوضچه ای از سنگ چهارگوش قرار گرفته و روی لبه آن پنج جامگاه طرّاحی شده است. سطح خارجی سنگاب در بالا شامل کتیبه صلوات بر چهارده معصوم (ع) به خطّ ثلث و نقش های کنگره دار کوچک، و در قسمت پایین سنگاب، نقش های کنگره دار بزرگ است.
دو سنگاب کوچک دیگر هم در مسجد آدینه اصفهان وجود دارند که یکی در کنار حوض میان حیاط مسجد، و دیگری در برابر ایوان استاد (ایوان غربی) قرار گرفته اند.
نمای داخلی صحن مسجددر قرن نهم هجری نمای داخلی صحن مسجد و کاشی کاری های آن ساخته شده است که به گفته بعضی از کارشناسان مناره های این مسجد نیز به همان قرن نهم هجری باز می گردند. مسجد آدینه اصفهان را می توان به بخش های شبستان مسجد، گنبد و چهل ستون های اطراف آن، گنبدی که در بخش شمالی مسجد واقع است و ایوان ها تقسیم کرد که شبستان مسجد بر ستون های مدور راسخ است و با گچ بری های چشم گیری تزئین شده و مربوط به دوره دیلمیان است.
گنبد و چهل ستون های اطراف آن که در ایوان جنوبی مسجد واقع شده و بین سال های 465 تا 485 هجری قمری بنا شده است، این گنبد در زمان سلطنت ملک شاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته شده و یکی از نمونه ساختمان های بی نظیر دوره سلجوقیان است. ایوانی که در جلوی این گنبد آجری واقع شده در اوایل قرن ششم هجری بنا شده و سقف آن از مقرنس های درشت است، این گنبد دارای زیباترین طرح های تزئینی ساخته شده از آجر و گچ است.یک از گنبدهایی که در قسمت شمالی حیاط مسجد قرار گرفته است را می توان قرینه گنبد خواجه نظام الملک عنوان نمود که در سال 481 بنا شده و این گنبد را ابوالغنائم تاج الملک یکی از وزرای عصر سلجوقی بناکرده است.
کلام آخردر هنگام تماشا این مسجد حتما محراب الجایتو را بازدید کنید چرا که در میان تمامی این هنرها گچ بری محراب الجایتو در مسجد آدینه اصفهان به عنوان یکی از شاخص ترین گچ بری های ایران به کار میرود. به علاوه اگر با دقت نگاهی به گنبدهای این مسجد بیندازید، متوجه تنوع چیدن آجرها در هر گنبد می شوید که حاکی از خلاقیت و هنر معماران اصفهانی است.
منبع: سایت ستاره
منبع: راسخون