10 نکته خواندنی درباره گراهام گرین، به مناسبت تولدش - وبلاگ علیکایی

او رمان هایش را به دو دسته رمان های جدی و رمان های سرگرمی تقسیم کرده بود؛ رمان های جدی اش مضمون و درون مایه ای کاتولیک داشت و رمان های سرگرمی اش تریلر ها و معما های سیاسی بودند. گرین 67 سال نوشت و در این مدت بیش از 25 رمان منتشر کرد که در آن ها از دیدگاه فردی کاتولیک به جنبه های متناقض مسائل اخلاقی و سیاسی دنیای معاصر پرداخت.

با وجود اینکه گرین شدیدا مخالف بود او را رمان نویسی کاتولیک بنامند و ترجیح می داد نویسنده ای باشد که اتفاقی به فرقه کاتولیک گرویده بود، درون مایه های کاتولیک اساس اغلب نوشته های او را تشکیل می دهند به ویژه چهار رمان صخره برایتون، قدرت و جلال، جان کلام و انتها رابطه که منتقدان آن ها را دارای استاندارد طلایی رمان کاتولیکی دانسته اند.

چند اثر دیگر گرین از جمله مامور سری، امریکایی آرام، مرد ما در هاوانا، عامل انسانی و فیلمنامه ای که برای اثر سینمایی مرد سوم نوشت، علاقه و اشتیاق این نویسنده را به سازوکار و معما های سیاست بین المللی و جاسوسی نشان می دهد.

در این گزارش 10 نکته جالب و خواندنی از زندگی و سبک کاری این نویسنده می خوانید.

1. خانواده گرین

هنری گراهام گرین دوم اکتبر 1904 در برکمستد هرتفوردشایر به دنیا آمد. او چهارمین فرزند از شش فرزند چارلز هنری گرین و ماریون ریموند گرین بود. برادر کوچکترش هیو سردبیر و مدیر اجرایی بی بی سی و برادر بزرگ ترش ریموند، فیزیکدان برجسته ای بود.

مادر و پدر گرین ازدواجی فامیلی کرده بودند و هر دو به خانواده های بزرگ و بانفوذی تعلق داشتند که مالکان کارخانه تولید نوشیدنی گرین کینگ، بانکدار و سیاستمدار بودند. مادرش با رابرت لوییس استیونسن نویسنده، نسبتی نزدیک داشت.

زمانی که چارلز گرین معاون مدیر مدرسه برکمستد بود دکتر تامس فرای مدیریت آنجا را بر عهده داشت و بعدتر چارلز گرین به مدیریت مدرسه منصوب شد.

2. تجربه تلخ دوران مدرسه

شاید رفتن به مدرسه شبانه روزی برای همه بچه ها سخت باشد، اما برای گراهام گرین طاقت فرسا بود شاید به این دلیل که پدرش مدیر مدرسه بود. نورمن شری، زندگینامه نویس گراهام گرین در کتاب زندگی گراهام گرین، جلد اول: 1904- 1939) از بحرانی می گوید که این نویسنده در دو سال آخر حضورش در مدرسه برکمستد با آن دست به گریبان شده بود.

ماجرا از این قرار بود که عملکرد بد گرین در بازی ها باعث شده بود دانش آموز های دیگر مدام گرین را دست بیندازند و همین مقدمات فروپاشی عصبی را در او شکل داد.

در منابع دیگر درباره درون گرایی گرین صحبت شده است که این خصلت باعث شده بود سایر دانش آموز ها او را وصله ای ناجور ببینند. همین عوامل او را به تلاش برای خودکشی کشاند. او برای این کار مواد شیمیایی نوشید، گل سمی بادنجانیان خورد و یک بار هم وقتی یک مشت قرص آسپرین خورده بود سعی کرد در استخر مدرسه غرق شود.

همان طورکه می دانید هیچ کدام از این تلاش ها پیروز نبودند بنابراین گرین در سال 1920 زمانی که 16 ساله بود، پا به فرار گذاشت. اما خیلی دور نشد و زمانی که خانواده اش دوباره کنترل فرزند متمردشان را به دست آوردند، او را نزد روانکاوی فرستادند تا شش ماه با او زندگی کند. گرین بعد ها درباره این دوره که به روانکاوی مداوم گذشت، نوشت: همان طور که هیپوسولفیت سدیم تصویر را روی نگاتیو ثابت می کند، روانکاوی کسالت را در من ثابت کرد.

3. رولت روسی

دوره روانکاوی کارساز نبود و گرین نتوانست از گرایشش به خودکشی فاصله بگیرد. بنابراین سراغ هفت تیر برادر بزرگ ترش می رفت و خودش را با رولت روسی سرگرم می کرد. او در جایی به خاطر آورده بود: فشنگ را در فشنگ خور جای می دادم و هفت تیر را پشتم می گرفتم و فشنگ خور را می چرخاندم.

لوله هفت تیر را روی گوش راستم می گذاشتم و ماشه را می چکاندم. تلقی صدا می کرد و وقتی به فشنگ خور نگاه می کردم می دیدم حالا فشنگ در جای خودش قرار گرفته است. جان سالم به در برده بودم.

گرین هفت تیر را با خود به کالج برد و به بازی رولت روسی ادامه داد تا اینکه متوجه شد: کم کم مثل خوردن آسپرین به چکاندن ماشه عادت کرده بودم.

4. نوشتن مقاله ای در طرفداری از آلمان ها

سال 1922 گرین از مدرسه فارغ التحصیل و در کالج بالیولِ دانشگاه آکسفورد در رشته تاریخ معاصر مشغول تحصیل شد. سال 1924 زمانی که هنوز دانشجو بود با سفارت آلمان تماس گرفت و پیشنهاد داد مقاله ای در طرفداری از آلمان ها برای نشریه آکسفورد بنویسد.

مامور سفارت از شنیدن چنین پیشنهادی گیج و سردرگم شده بود، اما پذیرفت و ترتیبی داد تا گرین با هزینه سفارت به راینلالند آلمان سفر کند چراکه در آن زمان آلمان و فرانسه برای به دست آوردن موضعی برتر در خلق جمهوری تجزیه خواه با هم در جنگ بودند. گرین همان طور که وعده داده بود از آلمان بازگشت و مقاله ای در طرفداری از آلمان در نشریه Oxford Chronicle به تاریخ نهم مه 1924 منتشر کرد.

5. گرویدن به فرقه کاتولیک

گرین از سال 1926 تا 1930 در نشریه تایم لندن ویراستار بود. اما پیش از اینکه به این نشریه بپیوندد از فرقه انگلیکان به کاتولیک گروید. رابرت کولز، روانپزشک و نویسنده در سال 1989 در مجله ادبی New York Times Book Review درباره این اتفاق در زندگی گرین شرح داده بود که این نویسنده بعد از پیشرفت رابطه اش با ویوین دی رل براونینگ- همسر آینده اش که او هم به کاتولیک گرویده بود- به این فرقه مسیحیت گروید.

کولز نوشته بود: دغدغه های اخلاقی و مذهبی ویوین به دغدغه های گرین بسیار شباهت داشت.

در مصاحبه ای که در سال 1983 منتشر شد، گرین گفته بود نخستین گام در این راستا روزی بود که او در مراسم کاتولیک ها حاضر شده بود: یادداشتی در صندوق کلیسا انداختم و در آن درخواست کرده بودم من را راهنمایی کنند، چون نامزدم کاتولیک بود. می خواستم درک بهتری از ماهیت ایمان همسرم داشته باشم. اصلا فکرش را نکرده بودم که خودم هم فرقه ام را تغییر بدهم.

6. دیکتاتور ها طرفدارش نبودند

گام بعدی ای که گرین برای احیای مطالعاتش برداشت او را به هواخواهی حزب کمونیست کشاند. با وجود اینکه این گرایشش را بعد از شش هفته کنار گذاشت، اما بعد ها شرح حالی همدلانه از فیدل کاسترو و هو شی مین، انقلابی ویتنامی که رهبر کمونیست این کشور بود، نوشت.

می دانیم زمانی که گرین به کاتولیسیم نمی پرداخت سراغ نوشتن رمان های جاسوسی یا داستان های معمایی سیاسی می رفت. این موضوع همیشه هم باعث نمی شد باب دوستی را با خوانندگانش باز کند. فیدل کاسترو از لحن کمیکی که گرین برای روایت مرد ما در هاوانا به کار برده بود خوشش نیامد، چون این لحن باعث شده بود سرکوبگری فولخنثیو باتیستا،رییس جمهوری که پیش از کاسترو سر کار بود، کم اهمیت جلوه داده شود.

گله و شکایت کاسترو با واکنش های فرانسوا دووالیه یا پاپا داک، رییس جمهور هایتی، با رمان کمدین ها قابل مقایسه نیست. رمانی که در سال 1966 منتشر شد و گرین در آن به رژیم دووالیه ضربه زده بود.

این کتاب بی رحمی دووالیه و تونتون ماکوت، پلیس مخفی هاییتی را به تصویر می کشد. دووالیه از اینکه رمان نویسی مشهور اسرار مگوی او را افشا کرده بود، اصلا خوشش نیامده بود.بنابراین دووالیه حمله ای متقابل را ترتیب داد و مقاله ای نوشت تا شهرت این نویسنده را لکه دار کند.

اما این اقدام پیروزیت آمیز نبود. این نویسنده در کتاب زندگینامه اش به نام راه های فرار به خاطر می آورد که دووالیه او را متهم به دروغگویی، عقب افتادگی، خبرچینی برای پلیس، ... نامتعادل بودن، سادیستیک، منحرف بودن، نادانی... آدمی که برای مقاصد خودش دروغ می گوید... مایه شرمساری انگلستان اصیل و باشکوه ... جاسوس... معتاد به مواد مخدر ... شکنجه گر کرده بود. گرین نوشته بود از مورد آخر این اتهامات هیچ وقت سردر نیاورده بود.

7. تجربه های دسته اول جاسوسی

وقایع رمان های گرین در سراسر دنیا از کوبا تا هاییتی، ویتنام تا آفریقا روی می دهند، اما این نویسنده مکان داستان هایش را براساس تخیلاتش توصیف نمی کند، بلکه براساس تجربه های بازدیدش از آن ها در داستان هایش ترسیم شان کرده بود.

همه او را روزنامه نگار و رمان نویسی متمول می شناختند و به همین دلیل به آسانی به کشور های مختلف سفر می کرد؛ ویژگی ای که سازمان جاسوسی بریتانیا ارزشش را می دانست. بنابراین MI6 در جنگ دنیای دوم گرین را به استخدام خود درآورد و به عنوان مامور سازمان جاسوسی در فری تاون سیرالئون مستقر کرد.

این طرح آن قدر خوب پیش رفت که دولت بریتانیا به اطلاعات دست یافت و گرین مکان وقوع داستان جان کلام را که یکی از بهترین رمان هایش شناخته می شود، به دست آورد.

نکته جالب اینکه ناظر فعالیت های جاسوسی و دوست صمیمی گرین در این سازمان کسی نبود جز کیم فیلبی. او مامور دوجانبه بدنامی بود که در طول سه دهه اطلاعات حساسی را به شوروی تحویل می داد. شاید اگر این اتفاق برای شما می افتاد و متوجه می شدید بهترین دوست تان بدنام ترین جاسوس تاریخ سازمان جاسوسی بریتانیا است، قید این دوستی را می زدید.

اما گرین چنین کاری نکرد. زمانی که فیلبی به مسکو تبعید شد گرین ارتباطش را با او حفظ کرد و حتی در کتاب خاطراتش جنگ خاموش من 1968 دیباچه ای برای ادای احترام به فیلبی نوشت. ابراز این حمایت از سوی گرین آن قدر برایش سنگین تمام شد که برخی گمان می کنند اهدا نکردن جایزه نوبل ادبیات به او از همین ادای احترام به جاسوس دوجانبه آب می خورد.

8. مخالفت با مداخله های نظامی امریکا

گرین در رمان ها و در واقعیت اظهار نظر های تندی درباره روابط خارجی از جمله انتقاد از مداخله نظامی امریکا به ویتنام و امریکای مر کزی می کرد. گرین ضرورت ابراز دیدگاه هایش را به عنوان یک اخلاق گرا احساس می کرد. او در مصاحبه ای گفته بود: فکر می کنم نویسنده باید در دستگاه حکومتی کمی شهامت به خرج دهد. این مورد به حضور در دستگاه حکومتی دموکراتیک، دستگاه حکومتی سوسیالیست یا دستگاه حکومتی کمونیست هم اطلاق می شود.

گرین قصه گویی درجه یک بود که وقتی رمان هایی با حال و هوای سیاسی می نوشت استعداد مثال زدنی اش در برانگیختن و ایجاد بحث نمایان می شد. اما دغدغه اصلی این نویسنده معنویات بود؛ روحی که راستا را برای رستگاری یا جهنمی شدنش در پارادوکس ها و ناهنجاری های وجودی قرن بیستم هموار می کرد.

9. رسم و رسوم نوشتن

گراهام گرین در رمان انتها رابطه عادت ها و روش های نویسندگی را توصیف می کند که در حقیقت عادات و روش های کار خودش است: طی بیست سال و بلکه هم بیشتر، پنج روز هفته کار کرده ام و هر روز حدود پانصد کلمه نوشته ام. می توانم سالی یک رمان بنویسم و این طوری وقت اصلاح و تصحیح نسخه تایپ شده را دارم. همیشه روش مند عمل کرده ام و وقتی سهمیه روزم را انجام بدهم از کار دست می کشم حتی اگر وسط توصیف صحنه ای باشم. گهگاه طی کار صبحگاهی ام نوشته هایم را بررسی می کنم و صد ها حاشیه روی دست نویس هایم می نویسم.

زمانی هم که گرین طعم پیروزیت را چشید اغلب اوقاتش را به سفر گذراند. اما طی این سفر ها هم مدام می نوشت و آن ها را اصلاح می کرد. گفته بود: دوست دارم بعد از صبحانه بنویسم و بعد از صرف یک شام خوب هم آن ها را بازبینی و اصلاح کنم.

او نویسنده ثابت قدمی بود که از کنار کشیدن از پروژه هایی که راضی اش نمی کردند حتی اگر خیلی خوب پیشرفت کرده بودند، ابایی نداشت. سال 1967 به مهمانش گفته بود: امیدوارم هنرمند باشم. در جایی دیگر وقتی حال و روز خوشی نداشت، گفته بود: هیچ استعدادی ندارم؛ مساله کار کردن است، اینکه بخواهی وقتت را پر کنی..

اما در راه های فرار احساس دیگری به نوشتن ابراز می کند: نوشتن یک نوع درمان است؛ گاهی می مانم چطور آدم هایی که نمی نویسند، آهنگسازی نمی دانند یا نقاشی نمی کنند می توانند راهی برای فرار از جنون، افسردگی، وحشتی که در انسان نهادینه است، پیدا کنند.

در جایی هم گفته بود نوشتن کنسول افتخاری شدیدا برایش سخت بود: شاید، چون این رمان را به بقیه آثارم ترجیح می دهم؛ در حالی که سفرهایم با خاله جان تنها کتابی است که صرفا برای سرگرم شدن نوشته ام.

10. گفتن از تاثیرگذاری ابزورد است

روزنامه نگار ها اغلب از گرین می پرسیدند کدام نویسنده ها او را تحت تاثیر قرار داده اند. این نویسنده همیشه پاسخی حاضر و آماده داشت: آنچه انسان می خواند به اندازه اینکه او در کجا به سر می برد روی او تاثیرگذار نیست. با وجود این تحت تاثیر بسیاری از نویسندگان بزرگ قرار گرفته ام. به گمانم مهم ترین این نویسنده ها فورد مدوکس فورد، جوزف کنراد و هنری جیمز بوده اند. او بت من بود، اما گفتن اینکه روی من تاثیرگذار بوده است کمی ابزورد است؛ مثل اینکه بگوییم کوه روی یک موش تاثیرگذار است.

گراهام گرین در رمان انتها رابطه عادت ها و روش های نویسندگی را توصیف می کند که در حقیقت عادات و روش های کار خودش است: طی بیست سال و بلکه هم بیشتر، پنج روز هفته کار کرده ام و هر روز حدود پانصد کلمه نوشته ام. می توانم سالی یک رمان بنویسم و این طوری وقت اصلاح و تصحیح نسخه تایپ شده را دارم. همیشه روش مند عمل کرده ام و وقتی سهمیه روزم را انجام بدهم از کار دست می کشم حتی اگر وسط توصیف صحنه ای باشم. گهگاه طی کار صبحگاهی ام نوشته هایم را بررسی می کنم و صد ها حاشیه روی دست نویس هایم می نویسم.

گرین در جایی گفته بود نوشتن کنسول افتخاری شدیدا برایش سخت بود: شاید، چون این رمان را به بقیه آثارم ترجیح می دهم؛ در حالی که سفرهایم با خاله جان تنها کتابی است که صرفا برای سرگرم شدن نوشته ام.

روزنامه نگار ها اغلب از گرین می پرسیدند کدام نویسنده ها او را تحت تاثیر قرار داده اند. این نویسنده همیشه پاسخی حاضر و آماده داشت: آنچه انسان می خواند به اندازه اینکه او در کجا به سر می برد روی او تاثیرگذار نیست. با وجود این تحت تاثیر بسیاری از نویسندگان بزرگ قرار گرفته ام. به گمانم مهم ترین این نویسنده ها فورد مدوکس فورد، جوزف کنراد و هنری جیمز بوده اند. او بت من بود، اما گفتن اینکه روی من تاثیرگذار بوده است کمی ابزورد است؛ مثل اینکه بگوییم کوه روی یک موش تاثیرگذار است.