ساختمان های تاریخی که محکوم به تخریبند - وبلاگ علیکایی

جهت دریافت خدمات پتینه کاری سقف با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. هر گونه خدمات رنگ آمیزی با تکنیک های مدرن پتینه کاری را به ما بسپارید.

به زعم کارشناسان تخریب بافت های تاریخی با برچسب بافت فرسوده یکی از عمده ترین دلایل آسیب به آثار و ابنیه تاریخی است که روح و تداوم شان در گرو بافت است. امری که هنوز هم نهادهای شهری در گوشه و کنار اصفهان با تراشیدن بافت های تاریخی، تیرخلاص را بر پیکر خانه های تاریخی می زنند.

نابودی بافت تاریخی که بطن خانه های ارزشمند اصفهان هستند، نبود آگاهی کافی مردم و نهادهای شهری و دولتی در مورد این سرمایه های اقتصادی و اساسا نگاه فرسایشی به آنها به عنوان بافت فرسوده شهری موجب شرایط ناگوار بعضی از خانه های تاریخی اصفهان است.

در سال های اخیر بعضی از خانه های تاریخی با کاربری هتل و مهمان پذیر احیا شدند و این فتح بابی بود برای تجربه های بیشتر در این زمینه و نگاه متفاوت به خانه های تاریخی از دریچه گردشگری. این راه حل خوبی بود برای نجات بخشی خانه هایی که می توانستند منبع اقتصادی خوبی هم برای مالکان جدیدشان باشند و هم رونقی برای صاحبان مشاغل گردشگری.

با این وجود باید گفت هنوز هم شمار زیادی از خانه های تاریخی اصفهان به دلایل متعدد مغفول مانده اند و در معرض ویرانی اند.

غربت غمبار خانه های تاریخی اصفهان

مهدی فقیهی، پژوهشگر میراث فرهنگی و کسی که از نزدیک سال ها شرایط خانه های تاریخی اصفهان را رصد نموده است، گفت: تعدادی از خانه های تاریخی در محدوده بافت تاریخی میدان نقش جهان، بازسازی شده و در شروف دریافت کاربری هستند اما تعدادی از خانه ها در حالی که دیگر بافت تاریخی ای وجود ندارد و پیرامون شان را بناهای نوساز فراگرفته در بی توجهی و بی مهری رو به ویرانی اند.

روایت فقیهی از بافت های تاریخی که دیگر وجود ندارند و خانه های قدیمی ای که یکه و تنها در انبوه ساختمان های نوساز متروکه و خراب شده اند، روایت همان خانه نائل است که همین سال گذشته در حالی که در تملک میراث فرهنگی بود با درهای بسته و توسط اشخاص نامعلوم تخریب شد و یا حکایت خانه نواب که در سال های گذشته با تخریب ساباط و بعد هم آتش سوزی قربانی شد.

با این وجود بافت های تاریخی به گفته بعضی از کارشناسان هنوز هم توسط شهرداری ها و با چراغ سبز میراث فرهنگی تراشیده می شوند و هر روز به بهانه عبور گذر و خیابان دست بناهای تاریخی از بافت های تاریخی کنده می گردد.

شوربختانه سرنوشت تلخی که خانه نائل، خانه نواب و خانه مشکی داشتند هنوز هم تکرار می گردد مانند آنچه که شاید در ماه های پایانی اسفند بر سر بافت تاریخی و عصارخانه خمینی شهرآمد و نهادهای متولی در بی توجهی و کم کاریی چشم هایشان را بر همه اتفاقات و تخلفات در این منطقه بستند.

روزگار سیاه بافت های تاریخی

فقیهی در ادامه صحبت هایش اضافه کرد: وقتی محله های اصفهان را جسته گریخته آنالیز می کنیم، می بینیم یا بعضی از این خانه ها خاک برداری و خراب شده اند یا در آغاز ویرانی و تخریب اند. در محله حکیم با این که نزدیک میدان نقش جهان است، سه، چهار خانه مربوط به اواخر قاجار و اوایل پهلوی همین شرایط را دارند.

این پژوهشگر میراث فرهنگی گریزی به خانه مشکی در همین محدوده محله حکیم و در مجاورت میدان نقش جهان می زند. این که این خانه شرایط مطلوبی ندارد و بیشتر خانه هایی که مغفول مانده اند در مناطقی هستند که کلا بافت تاریخی از بین رفته و مالک خصوصی دارند.

خانه های تاریخی اصفهان یا در تملک اشخاص اند و یا در تملک نهادهایی چون میراث فرهنگی، اوقاف و شهرداری.

به اعتقاد فقیهی خانه های تاریخی ای که در تملک نهادها هستند باز شرایط بهتری دارند چرا که در بعضی موارد اشخاص از عهده هزینه های بازسازی و نگهداری خانه های تاریخی و شرایط و ضوابط آنها بر نمی آیند اما نهادها غالبا با استقرار در خانه های تاریخی، بهتر می توانند از آنها نگهداری نمایند.

خانه انگورستان ملک در تملک اوقاف، خانه قزوینی ها و خانه سیف الله قاسمی در تملک میراث فرهنگی نمونه هایی هستند که نهادهای دولتی آنها را اداره می نمایند. خانه هایی مثل مشکی، شیرمحمدی، شازده، بازاردوز و زهتاب هم تنها مشت نمونه خروار از خانه هایی هستند که با مالکیت شخصی شرایط مطلوبی ندارند و سالهاست که با وجود اطلاع رسانی رسانه ها هیچ اتفاق مثبتی برای نجات بخشی آنها رخ نداده است.

فقیهی اضافه کرد: آثار تاریخی اصفهان یکی و 10 تا نیست و میراث فرهنگی بسته به اولویت بندی ها و بودجه بندی ها به آثار تاریخی رسیدگی می نماید بنابراین باید نهادها در قالب یک طرح شهری به فریاد خانه های تاریخی اصفهان برسند و آنها را نجات بخشی نمایند.

ازسویی اما این کارشناس میراث فرهنگی بر لزوم ورود جدی تر بخش خصوصی به میدان احیابخشی در قالب کاربری های گردشگری تاکید دارد و چاره کار را بیشتر در دستان سرمایه گذاران بخش گردشگری می داند.

فقیهی که سال ها شاهد شرایط خانه های تاریخی اصفهان بوده و برای نجات بخشی آن ها در ارتباط با رسانه ها کوشش های زیادی نموده با اشاره به شرایط رها شده چند خانه تاریخی در محله حکیم و کوچه باغ قلندرها و همین طور بعضی از خانه های محله جلفا، گفت: از هر 10 خانه تاریخی به طور میانگین سه یا چهار خانه شرایط خوبی ندارد و نود درصد از آنها مالک شخصی دارد.

متروکی مساوی با ویرانی

مریم قاسمی سیچانی، نویسنده کتاب خانه های اصفهان از فعالان میراث فرهنگی اصفهان است که نگاه متفاوت تری به بحث خانه های تاریخی دارد؛ او معتقد است خانه ها چه در دست مالکان شخصی باشند و چه در دست نهادها، وقتی درشان بسته باشد، سرنوشت شان متروکی است و متروکی مساوی با تخریب خواهد بود.

این پژوهشگر معماری و میراث فرهنگی، اصفهان را یکی از شهرهایی دانست که زیباترین خانه های تاریخی جهان اسلام را دارد.

وی به ایرنا گفت: مثل رودخانه ای که فکر می کردند همواره آب خواهد داشت، این نگرش هم در میراث فرهنگی وجود دارد؛ اینکه فکر می نمایند آثار تاریخی زیاد داریم و تمامی ندارد؛ جا تاسف است.

اما از سوی دیگر قاسمی از این خوشحال است که در سال های اخیر بررغم همه این بی مهری ها بخش خصوصی توانسته بسیاری از خانه های تاریخی را نجات بدهد؛ اما باز هم نگاه اش به تعداد زیاد خانه هایی است که در لفافه مسائل مالکیتی یا صاحبانی که توجیح نیستند، چه اشخاص و چه نهادها در حال ویرانی اند.

وی با اشاره به خانه مشکی که بخشی از آن در تملک بنیاد ستاد اجرایی حضرت امام است و بخشی دیگر در تملک شخص حقیقی، گفت::خانه مشکی ظرفیت بالایی برای احیا شدن دارد، این خانه متعلق به کسی است که در تجارت بین الملل اصفهان تاثیرگذار بوده اما حالا این خانه ثبت ملی متروکه و با درهای بسته بر سرهم آوار شده است.

خانه های تاریخی، گنج هایی که ارزش شان را نمی دانند

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد خوراسگان معتقد است برای نجات خانه های تاریخی اصفهان باید به سراغ تجربه های جهانی رفت چرا که خانه های تاریخی فقط مختص اصفهان نیست و باید دید تجربه های پیروز در روبرو با میراث فرهنگی چیست: به طور مسلم نهادهای دولتی به تنهایی نمی توانند بدون مشارکت مردمی از عهده حفاظت خانه های تاریخی بربیایند.

اشاره قاسمی به تجربه هایی است که در قالب شرکت های تعاونی و جلب مشارکت های مردمی می تواند هم فرصت اقتصادی ایجاد نمایند و هم به حفظ و احیا خانه های تاریخی یاری نمایند.

وی اظهار کرد: حتی بعضی از سازمان ها هم ارزش خانه های تاریخی و گنجی که در اختیار دارند را نمی دانند. قاسمی خانه انگورستان ملک را در این باره مثال می زند که در تملک اوقاف است و هیچ برنامه مدیریتی مدونی برای آن وجود ندارد.

این پژوهشگر خانه های تاریخی درباره خانه انگورستان ملک اضافه کرد: زنده یاد میرزا ابراهیم خان کل جهان را تجارت کرد و در بوشهر هم عمارت دارد، اما حالا درِ عمارت او در اصفهان بسته است در حالی که اوقاف می تواند با تشکیل هیات مدیره ای از کارشناسان مختلف گردشگری، میراث فرهنگی و اوقاف روی این بنا کار کند.

وی مثال های بیشتری از خانه های تاریخی دارد که با درهای بسته بلااستفاده و در حال متروک شدن هستند: خانه صراف کتابی که تملک میراث فرهنگی است. خانه آقای عباس بهشتیان درست پشت مسجد جامع اصفهان که با چندین دوره بازسازی شرایط نابه هنجاری دارد و می شد آن را تبدیل به مرکز ایکوموس اصفهان و یا مراکز گردشگری کرد. خانه باجغلی که در تملک صدا و سیما، بازسازی اش با مشلات اقتصادی نیمه کاره باقی مانده است.

قاسمی در پاسخ به این که شاید شرایط خانه هایی که او بر می شمارد در مقابل خانه هایی مثل مشکی و شازده که مغفول مانده اند بهتر باشد گفت: همواره متروکه شدن، مخروبه شدن است.وقتی خانه ای را رها و متروکه کنی، خواه ناخواه خراب می گردد.

این پژوهشگر معماری و میراث فرهنگی چالش عظیم خانه های تاریخی را مالکیت های چندگانه و وراثی می داند که گاه در فرایند خرید خانه ها حتی از بازسازی خانه ها کار را دشوارتر می نماید.

از فراز و فرود یک تجربه

محمدرضا قانعی یکی از اولین کسانی است که در ایران و اصفهان اقدام به خرید و احیای یک خانه تاریخی در سال های ابتدایی دهه هفتاد کرد؛ سال هایی که هم زمان بود با تخریب حمام خسرو آقا، سال هایی که به گفته قانعی مدیران اصفهان ارزشی برای آثار تاریخی شهر قائل نبودند و برخلاف میل مردم، شبانه حمام خسرو آقا در نزدیکی میدان نقش جهان را دست هایش را در هم و تخریب کردند.

قانعی از تجربه اش در همان سال ها گفت؛ اینکه مدیر وقت میراث با اینکه معتقد بود خانه های تاریخی ارزشمنداند اما به او گفته بود خانه تاریخی را گران خریده. قانعی با این تجربه برخلاف مریم قاسمی معتقد است تعدد مالکین خانه های تاریخی بهانه ای ست در دست مدیران نهادها تا خانه ها را ارزان بخرند و این برای بعضی از وراث قابل تحمل نیست.

قانعی با اشاره به تاخیر چهل ساله در مورد خانه های تاریخی اضافه کرد: نسل جدید ما هیچ خاطره ای از خانه های 2 نسل قبل اش ندارد و همین موجب شده جوان ها و گردشگر ها دنبال بافت اصفهان باشند. اصفهان به دید همه فقط میدان نقش جهان و مسجدهای تاریخی نیست، آنها دنبال خانه هایی هستند که عمده بافت اصفهان را تشکیل می دهند.

وی در مقابل این نگاه که برای بعضی از خانه های تاریخی دیگر کاری نمی توان از پیش برد و فاتحه آنها خوانده شده، آن را دیدگاهی منفی می پندارد و معتقد است هرچیزی که از گذشته باقی بماند ارزشمند است و می توان دست به بازآفرینی و احیا زد.

الگوهای جهانی، فرصتی برای خانه های تاریخی اصفهان

قانعی در این باره تجربه خودش را دارد. وی خانه ای که سال ها پشت میدان نقش جهان و مسجدعباسی متروک و ویران شده بود را بازآفرینی کرد. خانه ای که خرده مالک های زیادی داشت و چندین نسل بین وارثان چرخیده بود را نه به تنهایی بلکه در قالب یک شرکت تعاونی که خودش آستین ها را برای تاسیس اش بالا زد خریداری و با بازآفرینی تبدیل به هتلی کرد که حالا یکی از زیباترین هتل های سنتی اصفهان در دو قدمی میدان نقش جهان است.

وی در این باره گفت: این دیدگاه وجود داشت که دیگر چیزی از این خانه نمانده است. فقط من، عزم این کار را داشتم، اما واقعیت این بود که توان اقتصادی خریدش را هم نداشتم، چرا که خرید و هم بازسازی و تجهیز بنا پول می خواست. به همین دلیل الگویی که در جهان هست را پیش گرفتم و با تشکیل یک شرکت همکاری توانستیم ملک را بخریم و تبدیل کنیم به هتلی که علاوه بر اینکه خانه تاریخی را احیا نموده بلکه سهامداران آن از ارزش اضافه کرده این هتل منتفع می شوند.

وی اضافه کرد: این اقدام می تواند این باور را ایجاد کند که اگر بخواهیم می توانیم با تشکیل شرکت های تعاونی خانه های تاریخی را ضمن نجات بخشی، در راستای گردشگری پایدار و عرصه اقتصادی آن فعال کنیم.

اشاره قانعی به شرکت ها و نهادهایی است که در بخش خصوصی و عمومی در بسیاری از شهرهای جهان در بسیاری از طرح های بازآفرینی وجود دارند. شرکت هایی که به عنوان نهادهای میانی دست به توسعه می زنند؛ اما نه توسعه از جنس تخریب و ساخت و ساز بلکه توسعه و رونق بخشی در میراث فرهنگی.

الگویی که وی معرفی می نماید می تواند در جهت صحیح به نفع میراث فرهنگی و خانه های تاریخی باشد اما او یک روایت دیگر هم از این الگو در شهر اصفهان دارد؛ شرکت هایی که کارشان در این سال ها برای اصفهان تخریب و ساختن بناهایی بوده که حالا در مرکز گردشگری اصفهان مانند دژ نظامی نتوانسته هیچ پیوندی با بافت تاریخی شهر داشته باشد و بلکه سکته ای هم برای آن بوده است.

قانعی در این باره گفت: شرکت ها و نهادهایی که برای احیا و حفظ میراث فرهنگی اقدام می نمایند کارشان تخریب و بساز و بفروش نیست. این شرکت های تعاونی کارشان در مقابل شرکت هایی است که زیرمجموعه شهرداری اند و جهان نما ساختند و کارخانه شهرضا نو را خریداری و ویران کردند.

این شهرساز معتقد است در عصر فراخرد باید اندیشید و کاربری ها و فعالیت های نوتر ایجاد کرد؛ فعالیت هایی که به طور عمده در ادامه حیات شهری با مشارکت مردم اند؛ یک فضای خلاق شهری در جهت تعمیق روابط شهروندی و اجتماعی.

کوشش برای اخذ اطلاعات بیشتر از اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان برای تکمیل این گزارش بی نتیجه ماند.

استان اصفهان دارای بیش از 600 خانه تاریخی است که بیش از نیمی از آنها در شهر اصفهان واقع شده است.

هفت اثر از آثار تاریخی اصفهان به نام های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام های وزوان، مزدآباد و مون به ثبت جهانی رسیده و کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است.

استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.

ایرنا